Klimaatverandering is in toenemende mate een bedreiging voor vele levensvormen. Relativerende gedachten en korte termijn denken over de ernst van klimaatveranderingen zijn naïef. Ze komen tot uitdrukking in uitspraken, zoals: ‘Als het alleen maar een paar warme dagen in de zomer gaat, waar maken we ons dan druk over, grote gevolgen zijn ver van mijn bed. Hier zal het wel meevallen, we zien dan wel weer’. Het doet er eigenlijk niet toe welk aandeel ‘natuurlijk’ is en welk deel te maken heeft met het toedoen van de mens. Het is ronduit kortzichtig om gevolgen door te schuiven naar volgende generaties en hoog tijd om klimaatadaptief te handelen.
In deze tekst volgt een beschouwing van de plaats van de mens in een ontregeld systeem, de noodzaak die is ontstaan om ons bestaan duurzamer in te richten en tenslotte de waarden waarop duurzaam gedrag gebaseerd kan zijn om tot actie te komen.
Systemen streven naar evenwicht
Een systeem is altijd in beweging en past zich aan, bijvoorbeeld in reactie op menselijk handelen of het nu constructief of destructief is. Voorbeeld van het laatste is: overconsumptie, overbevolking of verwaarlozing van onze natuurlijke leefomgeving. Het huidige economische systeem biedt de voedingsbodem voor ons handelen. Het is een economie van overbodigheid en verbruik: een ‘wegwerp economie’. Op de website van de Rijksoverheid staat nu: “Alleen als we onze grondstoffen slimmer gebruiken, kunnen we op een gezonde planeet met een duurzame en sterke economie leven.
Onze lineaire economie is toe aan een update naar een circulaire economie. Een sterke economie die nog steeds welvaart kan brengen maar bovenal bijdraagt aan een gezonde samenleving. Dit in tegenstelling tot een economie die gericht is op ongelimiteerde groei. Groei kan vervangen worden door zoveel mogelijk circulaire efficientie. Bij economische efficiëntie gaat het om herijking van waarden. Willen we het behoud van een leefbare omgeving of laten we die omgeving ten prooi vallen aan bijvoorbeeld razende vuurzeeën in te hete zomers, wateroverlast, tsunami’s of verstikking?
Waardesysteem
Om klimaatveranderingen het hoofd te bieden (climate resilience) is het nodig om op lokaal niveau te werken aan breed gedragen plannen. Plannen die gebaseerd zijn op waarden die we toekennen aan onze leefomgeving, ons bestaan in een groter geheel. Er is beweging nodig voor de transitie van besef naar handelen. Hiervoor stellen we voor om te beginnen bij het vaststellen van waarden. Waarden die verre van stabiel zijn en afhankelijk van plaats, lokale omstandigheden en persoonlijke- en groepsbelangen.
Mensen kennen de prijs van alles en de waarde van niets,
Picture of Dorian Gray, Oscar Wilde
Vraag daarbij is: zijn er universele waarden of kunnen we die samen afspreken? Wat als de aandelenmarkt mede gebaseerd is op duurzame bedrijfsvoering of afspraken over kernwaarden van een nieuwe economie? Vergelijk in dit verband het voorstel van the donut economy zoals Kate Raworth (2018) die voorstelde; een systeem verschuiving met aandacht voor ‘true price, true value, natural capital’.
Reageren op klimaatverandering
Het is onze uitdaging betrokken te raken bij projecten gericht op duurzaam leven. Hiervoor is het nodig besef te hebben van lacunes en misverstanden. Zoals: voorkomen van onverschilligheid, onwetendheid en verschuivingen in belangen en waarden. In dit betoog staat motivatie om te willen veranderen centraal. Zonder bevlogenheid werken aan oplossingen duurt te lang en levert te veel verlies op. Eco-efficacy omvat: ‘Diep gevoeld besef van de noodzaak om te handelen en het gevoel dat we ons gedrag ten goede kunnen veranderen’ (afgeleid van Banura, 1997).
In zijn sociale leertheorie beschreef Albert Bandura (1925) het concept van self-efficacy (en groeps-efficacy) als een sleutel om te begrijpen hoe mensen te motiveren zijn om te reageren op omvangrijke maatschappelijk problemen, zoals klimaatveranderingen. De theorie stelt dat individuen en groepen waarschijnlijk niet zullen proberen om een probleem op te lossen, tenzij ze het geloof hebben dat hun individuele en collectieve acties een verschil kunnen maken en zal helpen om het probleem op te lossen. Basisinstrumenten in deze aanpak zijn het actief verstrekken van informatie en leren, ondersteunen en belonen, het vergroten van het gevoel van bekwaamheid (‘als groep kunnen we doelen bereiken’), sociale ondersteuning (het faciliteren van verandering) en met tegenslagen om kunnen gaan. Sprekende slogans zijn ‘Yes We Can’ (Obama), ook in het groen bouwen van een soortgelijke slogan #hetkanwel (Dutch Green Building Council, Dutch green building week, september 2019). En tot slot een zeer praktische prestatie op een Haarlems bedrijventerrein met een succesvol initiatief om een parkeerplaats te vervangen door een minipark. Een project dat werd gerealiseerd door lokale start-up ondernemers.[1]
Duurzaam leven als levensstijl
De vraag is nu wat de meest effectieve aanpak is om op klimaatveranderingen te reageren. Omdat klimaatverandering mede mensenwerk is, is het ook aan mensen om de gevolgen in te perken, te stoppen of te keren. Welke inspanningen en investeringen zijn dan gerechtvaardigd en leveren echt iets op. Vanuit dit gezichtspunt willen we als ClimateMatters ondersteunen bij het maken van duurzaamheid tot een levenshouding. In een manifest beschrijven we mechanismen om Sustainability as a Way of Life vorm te geven. Mechanismen die gebaseerd zijn op een aangepaste mindset.
Verandering van opstelling vereist:
- Systeemkennis: Deel kennis en ervaring over inclusieve en regeneratieve systemen.
- Waardebepaling: Bij het streven naar behoud van natuur, het eco-systeem en onze directe leefomgeving, bepaal en deel echte kosten.
- Macht en invloed: verantwoordelijkheid nemen. Werk aan verschuivingen of diverse niveaus waar dat haalbaar is.
- Kracht van gemeenschappen: Bevorder gemeenschap als een kracht voor systemische verandering.
- Co-creatie en toekomst: Werk samen aan een bestendige toekomst.
Samengevat
Duurzaam handelen begint met duurzaam willen zijn, optimale betrokkenheid en bevlogenheid tonen. De wil om bij te dragen aan klimaatadaptatie ontstaat vanuit bewustwording van een actuele situatie. Hierop volgt een besef van urgentie dat er iets moet gebeuren maar bovenal een stellige opvatting dat ieder en iedere groep daaraan kan bijdragen. In deze blog wordt dit besef aangeduid met eco-efficacy. Als dit leeft kan een transitie van weten omgezet worden in handelen.
ClimateMatters vertaalt dit in: het werken aan ‘een duurzaam leven als het nieuwe normal’ in de vorm van een workshop die aanzet tot herontwerp van een levenshouding.
[1] Project gecoördineerd door ClimateMatters 2018
